บูชิโด : จิตวิญญาณคนญี่ปุ่น

ในเหตุการณ์แผ่นดินไหวและคลื่นยักษ์สึนามิถล่มญี่ปุ่นอย่างรุนแรง
และตามมาด้วยวิกฤติการณ์โรงไฟฟ้านิวเคลียร์นั้น
สิ่งที่คนญี่ปุ่นแสดงออกมา
ได้สร้างความแปลกใจต่อสายตาชาวโลก
โดยภาพที่เห็นคือ ความสามัคคี เข้มแข็ง
และมีระเบียบวินัยอย่างยิ่งยวด
ไม่มีอาการตื่นตระหนกขวัญเสียตีกอกชกหัวให้เห็น
ไม่มีการปล้นสะดมร้านค้า

มีการเข้าแถวอย่างเป็นระเบียบเพื่อรอรับของบริจาค
มีการแบ่งปันสิ่งของเอื้ออนาทรกันทั่วไป
ทุกคนทำหน้าที่ของตนเอง
เพื่อนำพาชาติให้พ้นวิกฤติอย่างเข้มแข็ง
ราวกับหุ่นยนต์ที่ถูกโปรแกรมไว้
สิ่งใดที่ทำให้คนญี่ปุ่นเป็นเช่นนั้น
ในสถานการณ์ที่เลวร้ายที่สุดได้  ?

ในทางจิตวิทยาเรามาทำความความรู้จักกับลัทธิลัทธิหนึ่ง
ที่ฝังรากลึกเข้าไปในสายเลือดและจิตวิญญาณ
ของชาวญี่ปุ่นผ่านทางสังคม การศึกษา
ศาสนาและวัฒนธรรมลัทธินั้นคือ ลัทธิบูชิโด


” บูชิโด ” แปลได้ว่าว่า ” วิถีแห่งนักรบ “
เป็นหลักการที่พัฒนาขึ้นในญี่ปุ่นช่วงศตวรรษที่ 9-12
สมัยเฮ-อัน และโตกุกาวะ
ถือเป็นหลักการและแนวปฏิบัติของซามูไร
ที่ยึดหลักความจงรักภักดี การเสียสละ ความละอาย
ความมีมารยาท ความอ่อนน้อม เกียรติยศ
และความรักผูกพัน เป็นแนวในการปฏิบัติตน

บูชิโดมีจุดกำเนิดจากการผสมผสานความเชื่อ
ทางพุทธศาสนานิกายเซน
คำสอนของขงจื้อ
และ
ศรัทธาในลัทธิชินโต

ศาสนาพุทธเชื่อเรื่องการตายแล้วเกิดใหม่
ผู้ยึดถือบูชิโดโดยเฉพาะซามูไร
จึงไม่กลัวอันตรายและความตาย

นิกายเซนเน้นการทำสมาธิเพื่อบรรลุนิพพาน
เซนสอนให้คนรู้จักตนเองและไม่ยึดติดกับตัวตน
ซามูไรใช้เซนในการฝึกเพื่อขับไล่ความกลัว
ความไม่แน่นอนใจและความผิดพลาด

ชินโตสร้างความจงรักภักดีและความรักชาติให้แก่บูชิโด
ชินโตบูชาบรรพบุรุษและนับถือจักรพรรดิดุจเทพเจ้า
ซามูไรจึงจงรักภักดีต่อจักรพรรดิและเจ้านาย
ชินโตเชื่อว่าแผ่นดินญี่ปุ่นเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์
และที่สถิตของเทพและวิญญาณของบรรพบุรุษ
ซามูไรจึงมีความรักชาติและศรัทธาที่จะปกป้องแผ่นดิน

ขงจื้อสอนให้เชื่อในโลกของมนุษย์
สิ่งรอบตัวและครอบครัว
โดยเน้นคุณธรรมความสัมพันธ์ 5 ประการ
ระหว่าง เจ้านายกับลูกน้อง
พ่อกับลูก
สามีกับภรรยา
พี่กับน้อง
และเพื่อนกับเพื่อน
ซึ่งเป็นความสัมพันธ์ที่ซามูไรยึดถือ

นอกจากคุณธรรมต่างๆดังกล่าวข้างต้น
บูชิโดยังประกอบด้วยหลักความยุติธรรม
ความจริงใจ  ความซื่อสัตย์สุจริต  และการควบคุมตนเอง
ความยุติธรรมถือเป็นหลักการสำคัญอันหนึ่งของซามูไร
ความกะล่อนและการประพฤติมิชอบ
เป็นการกระทำที่ต่ำช้าของมนุษย์
ซามูไรเชื่อว่าความจริงใจและความซื่อสัตย์
ทำให้ชีวิตมีคุณค่า

มีคำพูดที่ว่า ” บูชิ โนะ อิชิกง ” แปลว่า ” วาจาของซามูไร ”
มีความหมายถึง ความเชื่อใจและความจริงใจ
ซามูไรจึงมีสัจจะวาจาเป็นศักดิ์ศรีแห่งตน
ซามูไรต้องควบคุมตัวเอง
ไม่อ่อนไหว
ไม่แสดงอาการไม่ว่าเจ็บหรือยินดี
ไม่บ่นไม่ร้องไห้
ต้องสงบนิ่งทั้งการกระทำและจิตใจ
ซามูไรที่ยึดถือและปฏิบัติบูชิโดโดยครบถ้วน
นับเป็นนักรบที่แท้จริงและสมบูรณ์แบบ

ซึ่งถ้าหากสรุปแล้วบูชิโดมีคุณสมบัติที่สำคัญ 7 ประการคือ
1. ความยุติธรรม
2. ความกล้าหาญ
3. ความเมตตากรุณา
4. ความนับถือซึ่งกันและกัน
5. ความซื่อตรง
6. ความมีเกียรติ
7. ความจงรักภักดี

นอกเหนือจาก 7 ข้อนี้แล้ว บางครั้งยังมีเพิ่มเติมอีก 3 ข้อ ได้แก่
1. ความศรัทธาอย่างแรงกล้าในครอบครัว และเผ่าพันธุ์
2. ความมีสติปัญญาเฉียบแหลม
3. ดูแลสุขภาพของตนเอง

ในสมัยปฏิรูปของจักรพรรดิเมจิ
นักรบซามูไรเริ่มสลายตัว
ซามูไรคนสุดท้ายที่เป็นที่ยอมรับ คือ ไซโก้ ทาคะโมริ
ซึ่งมีการนำชีวิตเขาไปถ่ายทอดเป็นภาพยนตร์
เรื่องเดอะลาสต์ซามูไร นำแสดงโดย ทอม ครุยส์
แม้นักรบซามูไรจะหายไปในสมัยต่อมา
แต่ปรัชญาบูชิโดยังดำรงอยู่ในสังคมญี่ปุ่นอย่างฝังรากลึก

ในระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2
นักบินหน่วยกามิกาเซะ ซึ่งแปลว่า ลมเทพเจ้า
ได้ฝึกบูชิโดฝังความจงรักภักดีต่อชาติและองค์พระจักรพรรดิ
ให้ฝังรากลึกอยู่จิตใจของนักบินกามิกาเซ่
ทำให้สามารถกล้าสละชีวิตขับเครื่องบินบรรทุกระเบิด
เข้าชนกองเรือศัตรูเพื่อแผ่นดินเกิดได้

หลังจากสงครามโลกครั้งที่ 2 กองทัพญี่ปุ่นล่มสลาย
เกิดนักรบบูชิโดรุ่นใหม่คือ นักรบธุรกิจ
ที่ยึดถือบูชิโดและทำงานให้บริษัทอย่างจงรักภักดี
ซามูไรพันธุ์ใหม่จะอุทิศตนและเวลา
ให้แก่องค์กรเสียยิ่งกว่าครอบครัวของตน

จึงไม่ใช่เรื่องแปลก
ที่ไม่เคยเห็นคนญี่ปุ่นเอาเวลางานไปรับลูกส่งเมีย
แต่กลับทำงานหามรุ่งหามค่ำถึงห้าทุ่มเที่ยงคืนเป็นปกติ
ทำทุกอย่างเพื่อองค์กรของตนเอง
และยึดถือในศักดิ์ศรีและความซื่อสัตย์อย่างที่สุด
สิ่งนี้เองทำให้เศรษฐกิจญี่ปุ่นเจริญรุ่งเรือง
ส่งผลให้ญี่ปุ่นกลับมาผงาดอย่างมีเกียรติและศักดิ์ศรีอีกครั้ง

ไม่ใช่เฉพาะธุรกิจเท่านั้น
ลัทธิบูชิโดยังปลูกฝังเข้าไปในระบบการศึกษาของญี่ปุ่น
อันจะเป็นกำลังสำคัญของชาติในอนาคต
เด็กชาวญี่ปุ่นจะถูกฝึกให้มีวินัยตั้งแต่เล็ก
วัฒนธรรมญี่ปุ่นจะสอนให้เคารพต่อสังคม
และมีการสร้างแรงจูงใจให้อยู่รวมเป็นกลุ่ม
โดยให้รางวัลเป็นกลุ่มมากกว่าจะให้รางวัลเป็นบุคคล
ซึ่งเป็นการปลูกฝังความสามัคคีและความเสียสละให้กับเด็ก

การศึกษาของญี่ปุ่นเน้นหนักในเรื่องความขยัน
การตำหนิตนเองหากกระทำผิด
ตลอดจนการสร้างอุปนิสัยการเรียนรู้ที่ดี
ชาวญี่ปุ่นถูกปลูกฝังว่าการทำงานหนักและความขยันหมั่นเพียร
จะทำให้ประสบความสำเร็จในชีวิต

โรงเรียนจึงอุทิศให้กับการสอนทัศนคติ คุณธรรม จริยธรรม
ให้กับนักเรียนทั้งทางตรงและทางอ้อม
เพื่อที่จะพัฒนาอุปนิสัยและมีเป้าหมายในการสร้างประชากร
ที่สามารถอ่านออก เขียนได้ และปรับตัว
ให้เข้ากับค่านิยมและวัฒนธรรมของสังคมได้

ความสำเร็จทางการศึกษาของญี่ปุ่น
อยู่ในระดับสูงเมื่อเทียบกับมาตรฐานสากล
มีอัตราการสมัครเข้าเรียนสูง
ระบบการสอบเข้าโดยเฉพาะในระดับมหาวิทยาลัย
มีอิทธิพลต่อการศึกษาทั้งระบบเป็นอย่างมาก
รัฐบาลไม่ได้เป็นผู้สนับสนุนทางการศึกษาแต่เพียงผู้เดียว
โรงเรียนเอกชนก็มีบทบาทสำคัญในด้านการศึกษา
รวมถึงโรงเรียนที่อยู่นอกระบบ
เช่น  วิทยาลัยของเอกชน ก็มีบทบาทสำคัญในการศึกษา

เด็กๆส่วนใหญ่จะเข้าโรงเรียนตั้งแต่ชั้นอนุบาล
แม้ว่าจะไม่ใช่ส่วนหนึ่งของระบบการศึกษาก็ตาม
ระบบการศึกษาเป็นภาคบังคับ
เลือกโรงเรียนได้อิสระและให้การศึกษาที่พอเหมาะ
แก่เด็กๆทุกคนตั้งแต่เกรด 1 (เทียบเท่า ป.1) จนถึง เกรด 9 (เทียบเท่า ม.3)
ส่วนเกรด 10 ถึงเกรด 12 (ม.4 – 6) นั้นไม่บังคับ
แต่ 94% ของนักเรียนที่จบชั้นมัธยมต้นเข้าศึกษาต่อชั้นมัธยมปลาย
ประมาณ 1 ใน 3 ของนักเรียนที่จบชั้นมัธยมปลาย
เข้าศึกษาต่อในระดับมหาวิทยาลย 4 ปี junior colleges 2 ปี
หรือเรียนต่อที่สถาบันอื่นๆ
ญี่ปุ่นเป็นสังคมที่ให้ความสำคัญกับการศึกษาเป็นอย่างมาก
ความสำเร็จทางการศึกษาเป็นเงื่อนไขสำคัญ
สำหรับการประสบความสำเร็จในงานและในสังคม

แม้ปัจจุบันญี่ปุ่นจะเปลี่ยนไปจากอดีตมาก
แต่ลัทธิบูชิโดนั้นได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของสังคม
เป็นประเพณี และธรรมเนียมปฏิบัติที่เป็นเอกลักษณ์ของคนญี่ปุ่น
เช่น การตรงต่อเวลา
การรักษาความเป็นชาติญี่ปุ่น
ไม่ทิ้งวัฒนธรรมดั้งเดิม
มีความนับถือซึ่งกันและกัน
ให้เกียรติตนเองและผู้อื่น
ดูแลรักษาร่างกาย
เป็นส่วนหนึ่งกับธรรมชาติ
และเมื่อคิดจะทำอะไรแล้วต้องลงมือทำอย่างจริงจัง
ทุ่มเทให้กับหน้าที่หรือสิ่งที่รับผิดชอบ
เพื่อความสมบูรณ์แห่งผลในการกระทำ
ตั้งแต่ตื่นนอนจนถึงหลับอีกครั้ง
นั่นอาจเรียกได้ว่า “ ความมีวินัย ”

จึงไม่แปลกเลยที่ชาวญี่ปุ่นจะดูเป็นระเบียบและเข้มแข็ง
ในยามที่ประสบเคราะห์ภัยร้ายแรงเช่นนี้
ไม่ใช่เค้าไม่มีน้ำตาแต่เค้าเก็บมันไว้ไม่แสดงออกมา
ด้วยจิตใจที่เข้มแข็งและการคิดอยู่ตลอดเวลาว่า
ทุกอย่างจะไม่สิ้นสุดตรงนี้ เค้าจะผ่านพ้นมันไปให้ได้
และหากผมจะบอกว่าทั้งหมดนี้
เป็นสิ่งที่เคยสร้างชาติญี่ปุ่นให้รุ่งเรืองจากกองขี้เถ้าปรมาณู
ดังพระอาทิตย์ที่ตกแล้วกลับขึ้นมาอีกครั้ง
สมกับที่ชาวญี่ปุ่นเรียกตัวเองว่าเป็นลูกพระอาทิตย์ นั้น
สถานการณ์ตอนนี้เหมือนกับพระอาทิตย์กำลังลับหายไปในคลื่นทะเล
แต่คงไม่นานจะกลับมาผงาดสว่างโชติช่วงเหมือนเดิม
ด้วยหัวใจและสายเลือดบูชิโดของคนญี่ปุ่น
ที่จะฉุดดวงตะวันของพวกเขาให้โผล่พ้นน้ำอีกครั้งหนึ่ง

ขอเป็นกำลังใจให้ชาวญี่ปุ่นอย่างไม่มีคำว่าชาติพันธุ์มาขวางกั้น
เพราะเราเป็นมนุษย์ร่วมโลกใบเดียวกัน
ขอให้คุณเข้มแข็งและต่อสู้ด้วยจิตวิญญาณของคุณ …
จิตวิญญาณซามูไร

—  ผู้เขียน  :  Skyforce
ที่มา : เวบพันทิพดอทคอม —